Riffiau

Mae riffiau Pen Llŷn a’r Sarnau yn hynod amrywiol ac yn cynnal amrywiaeth eang iawn o anifeiliaid a phlanhigion y môr gan adlewyrchu’r ystod eang o ffactorau ffisiograffeg o amgylch y safle megis tonnau, ffrydiau llanw, amrywiaeth ym math gwely’r môr, sgwriad y llanw, pa mor glir yw’r dŵr ac amrywiaeth yn nyfnder y dŵr.

Mae modd defnyddio’r term riff ar gyfer gwahanol fathau o strwythurau sy’n cynnwys riffiau sydd wedi’u ffurfio o greigiau a cherrig i riffiau biogenig a grëwyd o greaduriaid byw. Mae pob math o riff yn cynnal gwahanol gymuned o anifeiliaid.

Mae’r mathau a ganlyn o riff i’w gweld yn yr ACA:

• Riffiau rhynglanwol creigiog
• Riffiau islanwol creigiog o amgylch Pen Llŷn (creigwely, clogfeini, coblau, cymysg) 
• Riffiau islanwol coblau a chlogfeini sylweddol – y Sarnau 
• Riffiau biogenig
  • Riffiau cragen ddilyw 
  • Riffiau cragen las Musculus 
  • Riffiau llynghyren ddiliau
• Riffiau carbonad a ffurfir gan nwy methan yn gollwng o wely’r môr 

Riffiau islanwol creigiog o amgylch Pen Llŷn

Mae modd gweld y riffiau creigiog sydd dan y môr o amgylch y rhan fwyaf o Ben Llŷn a gallant ymestyn am fwy nag un cilomedr i mewn i’r môr. 

Mae faint o donnau a llif y llanw sydd o gwmpas y penrhyn ac sy’n taro yn erbyn y riffiau yn amrywio’r amgylchiadau i’r riffiau ddatblygu ynddynt. Yn gyffredinol, hawlir y riffiau dŵr bas o amgylch Pen Llŷn ac Ynys Enlli gan dyfiant trwchus o wahanol fathau o fôr-wiail gyda thywarch helaeth a ffrwythlon o wymon coch yn tyfu ymhlith y môr-wiail ac oddi tano. Ar ochr ddeheuol y penrhyn lle ceir riffiau clogfeini a chobl, wedi’u hamgylchynu gan waddod, mae gwahanol gymunedau’n datblygu gyda môr-wiail melys a gwymon brown arall yn fwy cyffredin ymhlith tywarch amrywiol o wymon coch ac anifeiliaid di-asgwrn-cefn. Wrth i chi fynd yn ddyfnach a phlanhigion yn methu goroesi mwyach, dechreua anifeiliaid hawlio’r lle. Yn eu plith mae amrywiaeth eang o wahanol rywogaethau megis sbyngau, cwrelau meddal, anemonïau, môr-binwydd (hydroidau), bryosonaid a chwistrelli môr a rhywogaethau symudol sy’n dibynnu arnynt.

Riffiau biogenig

Riff cragen ddilyw – mae ACA Pen Llŷn a’r Sarnau yn cynnal un o’r ddwy riffiau cragen ddilyw sydd ar ôl ym Môr Iwerddon (mae trydedd riff, un sydd wedi’i difrodi, yng ngogledd Iwerddon). Mae’r riff cragen ddilyw yn yr ACA oddeutu bedwar cilomedr allan i’r môr oddi ar arfordir gogleddol Llŷn. Yma mae gwely’r môr sy’n gymysgedd o waddod a choblau wedi’i orchuddio gan wely trwchus o gregyn dilyw Modiolus modiolus. Mae’r riff yn o leiaf gant a hanner o flynyddoedd oed ond yn debygol o fod  yn llawer hŷn. Mae oes hir i’r cregyn dilyw. Mae samplau o riff cragen ddilyw gogledd Llŷn wedi dangos bod cregyn dilyw unigol dros hanner cant o flynyddoedd oed ond bod cregyn ifainc hefyd yn ymddangos ar y riff.

Mae’r cregyn yn glynu wrth ei gilydd gan edeifion arbennig (byssus) ac mae’r rhain yn dal silt mân a’r deunydd gwastraff – gwaddod – a gynhyrchir gan y cregyn (pseudofaeces) a, thrwy hyn, yn adeiladu strwythur y riff. Mae’r riff hon yn cynnwys tonnau ar wely’r môr a grëir gan y cregyn eu hunain – mae’r rhan fwyaf o’r cregyn byw yn byw ar grib pob ton a’r cregyn gweigion yn y pantiau.  

Mae’r cyfuniad o is-haenau ar ffurf cregyn dilyw caled, gwahanol raddfeydd o waddod a’r cyfleon i rywogaethau dirgel gael hyd i gysgod ymhlith y cregyn, yn rhoi ystod eang o isgynefinoedd – mae hyn yn cynnal biomas uchel o amrywiaeth eang o rywogaethau sy’n byw ymhlith matrics y gwely o gregyn (infauna) ac ar wyneb y riff o gregyn (epifauna). Mae cwrel meddal, molysgiaid, ecinodermiaid, anemonïau, cramenogion a physgod yn rhai o’r rhywogaethau mwyaf amlwg a mwy sy’n gysylltiedig â’r riff cragen ddilyw. Credir bod riffiau o’r math hwn yn hynod gynhyrchiol ac yn debygol o chwarae rôl bwysig yn yr ecosustem forol.

Riff cragen las Musculus  - Musculus discors – mae’n rhywogaeth fechan iawn sydd, o bryd i’w gilydd, yn byw mewn clystyrau trwchus sydd ynghlwm wrth graig  a gwaddodion graeanog lle mae’n atgyfnerthu wyneb y gwaddod trwy  rwymo hwnnw a haen drwchus o pseudofaeces gyda’i gilydd gyda’i edeifion byssus. Mae Musculus discors yn rhywogaeth gyffredin ond ychydig iawn o enghreifftiau o welyau trwchus o’r rhywogaeth hon sydd yn Ynysoedd Prydain ac mae’r rhan fwyaf o’r cofnodiadau hyd heddiw yn rhai a ddaw o riffiau oddi ar arfordir gogleddol Pen Llŷn. Mae sawl llecyn mawr (cannoedd o fetrau o hyd, o bosib) o Musculus i’w weld yn crawennu’r greigwely a riffiau clogfeini ar hyd arfordir gogleddol Pen Llŷn oddi ar Porth Ysgadan a Phorth Colmon.

Riff llynghyren ddiliau – Mae’r llynghyren Sabellaria alveolata yn ffurfio tiwbiau o graean tywod ac mae’n byw ynddynt. Dan amgylchiadau penodol, mae’r llynghyren yn creu clystyrau o’r tiwbiau hyn i greu riffiau sy’n edrych fel diliau mêl enfawr ynghlwm wrth y graig. Mae gan riffiau llynghyren ddiliau neu Sabellaria yn yr ACA gyfoeth o rywogaethau sy’n dibynnu arnynt am fwyd ac ati. Daw hyn oherwydd bod strwythurau’r riff yn sefydlogi ac yn aml iawn yn creu pyllau trai mewn dŵr a fyddai, fel arall, yn ddyfroedd mwy symudol ac yn draenio’n rhwydd. Mae gan Gymru gyfran uchel o adnodd riff llynghyren ddiliau’r DU gyda chyfran sylweddol ohono yn ACA Pen Llŷn a’r Sarnau.